Nghệ thuật Gấp giấy là Nghệ thuật tạo lập biểu tượng

1. Khái niệm “biểu tượng” trong Nghệ thuật tạo hình

Quốc gia, cộng đồng là tập hợp của vô số con người hay vô vàn mối quan tâm của nhiều người. Điều gì gắn kết những cá nhân này với nhau để tạo thành một khối? Một trong số đó là những biểu tượng.

– Biểu tượng là hình ảnh đại diện cho một thực thể vật chất, tinh thần và quá trình; truyền tải thông điệp ý nghĩa tới mọi người một cách nhanh chóng, ngắn gọn, đơn giản. Mỗi quốc gia, thông qua biểu tượng, thể hiện tư tưởng, cấu trúc xã hội, phương tiện giao tiếp và làm đại diện cho cả nền văn hóa. Mỗi con người, thông qua biểu tượng, hiểu được thế giới mình đang sống. Từ đó thức tỉnh, hình thành nhận thức, lý luận và hành động tích cực cùng cộng đồng xã hội.

– Trong nghệ thuật tạo hình, “biểu tượng” không chỉ là hình ảnh đại diện cho một sự vật hay khái niệm, mà còn cô đọng các giá trị thẩm mỹ, tư duy và văn hoá. Một biểu tượng nghệ thuật luôn vượt lên khỏi đối tượng mà nó mô tả, mang theo ý niệm, bản chất, và mối liên hệ tinh thần giữa con người với thế giới.

– Những yếu tố thị giác như đường nét, hình khối, tỉ lệ và cấu trúc chính là công cụ để nghệ sĩ tạo ra biểu tượng. Trong kiến trúc, hình khối quyết định không chỉ không gian mà cả giá trị biểu trưng của công trình; trong hội hoạ, đường nét và mảng màu có thể tạo ra những ký hiệu thị giác có sức sống lâu dài.

Nghệ thuật Gấp giấy là một trong những loại hình nghệ thuật tạo lập các biểu tượng.

2. Nghệ thuật Gấp giấy là Nghệ thuật tạo lập biểu tượng

Trong khi các biểu tượng tầm quốc gia được hình thành, công nhận và trở nên định hình cho tất cả mọi người, thì biểu tượng từ các mẫu gấp giấy lại được hình thành theo cảm nhận của từng người. Cùng một mẫu gấp con vật, đồ vật đối với mỗi người lại là biểu tượng khác nhau.

– Nghệ thuật Gấp giấy từ xa xưa đã thể hiện tính biểu tượng. Mẫu gấp con hạc (con có ngồi) là một ví dụ điển hình. Mẫu gấp không miêu tả con hạc giống hệt trong thực tế bằng nhiều chi tiết phức tạp, mà thể hiện dáng vẻ thanh cao thể hiện qua phần đuôi dựng đứng và đôi cánh dang rộng. Đây là một mẫu gấp đặc biệt vì dành được sự thừa nhận chung của mọi người với biểu tượng cho sự an lành và may mắn.

– Tính biểu tượng của một mẫu gấp giấy đạt được qua sự cân bằng giữa phức tạp và đơn giản, vừa đủ để truyền tải ý nghĩa thông điệp đến mọi người.

– Tính biểu tượng không chỉ được hình thành trong việc chiêm ngưỡng mẫu gấp mà trong nhiều trường hợp được nảy sinh trong quá trình gấp theo mẫu gấp.

Một trong những tiêu chí đầu tiên đánh giá mẫu gấp là hướng tới tính biểu tượng, chứ không phải gấp cho giống đối tượng miêu tả.

Một số mẫu gấp giấy gắn với biểu tượng theo nhận thức của Diệp

3. Ngôn ngữ tạo hình trong Nghệ thuật Gấp giấy

Biểu tượng của Mẫu gấp giấy đạt được thông qua ngôn ngữ tạo hình.

– Ngôn ngữ nói, viết được cấu thành từ những yếu tố cốt lõi sau:

(i) Âm vị, chữ cái, ký tự (Là đơn vị nhỏ nhất tạo nên ngôn ngữ. Trong tiếng nói: âm vị; Trong chữ viết: chữ cái, ký tự);

(ii) Từ vựng (Là tập hợp các đơn vị có nghĩa. Trong lời nói: từ hoặc cụm từ);

(iii) Ngữ pháp (Là hệ thống quy tắc giúp các đơn vị ghép lại có trật tự. Trong lời nói: cú pháp, ngữ pháp);

(iv) Ngữ nghĩa (Là ý nghĩa mà ngôn ngữ truyền tải. Trong lời nói: nghĩa của câu);

(v) Ngữ dụng (Là cách ngôn ngữ được dùng trong bối cảnh cụ thể. Bối cảnh văn hóa, xã hội, người nói – người nghe).

– Ngôn ngữ tạo hình trong Nghệ thuật Gấp giấy được cấu thành từ những yếu tố cốt lõi sau:

(i) Mặt phẳng, đường gấp, nếp gấp: Tạo ra “âm vị” của Nghệ thuật Gấp giấy. Mặt phẳng có tính thẳng, nghiêng; Mỗi đường gấp, nếp gấp có tính hướng, dài, ngắn, tính nhịp; Chúng tạo ra ký hiệu thị giác tương tự như đường kẻ trong kiến trúc hay nét bút trong hội hoạ.

(ii) Hình cơ bản, hình khối, mẫu gấp: Đây chính là “từ vựng” của Nghệ thuật Gấp giấy. Một tờ giấy luôn giữ bản chất phẳng; Hình cơ bản với các nhánh gấp theo các tỷ lệ khác nhau; Hình khối được tạo thành trong quá trình gấp; Mẫu gấp.

(iii) Bố cục, tỷ lệ, đối xứng, module, quy luật tạo hình: Tạo ra “ngữ pháp” của Nghệ thuật Gấp giấy. Tỉ lệ giữa các phần của một mẫu gấp thường dựa trên hình vuông, tam giác, hoặc các dạng phân chia cơ bản. Điều này mang lại sự hài hoà thị giác theo “tỷ lệ vàng”, tính biểu trưng mạnh mẽ, khả năng ghi nhớ cao. Đa số các mẫu gấp giấy dựa trên các module lặp lại, giống như nhịp điệu kiến trúc hoặc họa tiết hoa văn. Đây là nền tảng của biểu tượng lặp lại – nhịp điệu – cấu trúc.

Chính sự tương tác giữa mặt phẳng (yếu tố i) – khối (yếu tố ii) – bố cục (yếu tố iii) tạo ra cấu trúc ngôn ngữ tạo hình của Nghệ thuật Gấp giấy.

(iv) Thông điệp thị giác, biểu tượng, cảm xúc: Tạo ra “ngữ nghĩa” của Nghệ thuật Gấp giấy. Các mẫu gấp giấy có thể coi như một câu thơ, một đoạn văn hay, giúp con người cảm thấy nhẹ nhõm, thân thiết hơn với tự nhiên và mở rộng bầu trời nội tâm của chính mình.

(v) Không gian gấp, trưng bày, văn hóa, thời đại: Tạo ra “ngữ dụng” của Nghệ thuật Gấp giấy. Thời đại hiện nay chủ yếu là liên kết số, các mẫu gấp có thể sử dụng trưng bày tạo ra điểm nhấn văn hoá và kết nối con người với nhau.

Nghệ thuật Gấp giấy không chỉ là trò chơi giải trí đơn thuần mà còn là một nghệ thuật tạo hình cho tất cả mọi người cùng tham gia.

4. Biểu tượng văn hóa trong các Mẫu gấp giấy

Các mẫu gấp giấy có thể trở thành biểu tượng văn hoá.

– Văn hoá là toàn bộ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong suốt quá trình lịch sử.

– Biểu tượng văn hoá là những hình ảnh, vật thể, hành động, hay mô-típ mang ý nghĩa đặc thù đối với một cộng đồng, được thừa nhận rộng rãi qua thời gian.

– Các biểu tượng văn hoá có thể được thể hiện thông qua các Mẫu gấp giấy:

(i) Các biểu tượng phổ biến gắn với loài người: Biểu tượng âm dương; Chữ thập; Tượng phật; Ngôi sao 5 cánh;…

(ii) Các biểu tượng gắn với văn hoá từng quốc gia, vùng miền: Biểu tượng 12 con giáp gắn với văn hoá phương Đông; Biểu tượng đại bàng gắn với văn hoá nhiều quốc gia phương tây; Biểu tượng chuột túi và đà điểu là biểu tượng nước Úc,..

(iii) Các biểu tượng con vật, đồ vật trong tự nhiên: Biểu tượng bông hoa sen; Biểu tượng con ngựa, con trâu, con chó, con mèo, con gà, …

Kênh YouTube Diep Tay Vlogs và trang web dieptay.com đã giới thiệu hàng trăm mẫu gấp giấy, là những biểu tượng văn hoá quen thuộc, gần gũi với đời sống con người.

12 Mẫu gấp biểu tượng của 12 con giáp trong văn hoá phương Đông

Một số mẫu gấp biểu tượng phổ biến gắn với con người

Một số mẫu gấp biểu tượng gắn với nhiều quốc gia trên thế giới

5. Từ nghệ thuật biểu tượng đến ứng dụng trong thiết kế và giáo dục

Nghệ thuật Gấp giấy gắn với biểu tượng không chỉ thể hiện điểm đặc sắc của nghệ thuật này mà còn có cơ hội ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác.

– Trong kiến trúc: Nguyên lý gấp từ một tờ giấy vuông tạo ra: tỉ lệ hài hoà, kết cấu logic, hình khối mang tính biểu trưng mạnh mẽ. Điều này mở ra giải pháp cho: kiến trúc module, công trình lắp ghép, thiết kế mặt đứng theo cấu trúc gấp, ý tưởng quy hoạch giàu tính biểu tượng.

– Trong thiết kế và sáng tạo đương đại: Gấp giấy trở thành nguồn cảm hứng cho thời trang, nội thất, đồ hoạ, sản phẩm văn hoá. Các mô hình đơn sắc, tối giản hay trừu tượng đều mang lại chất thẩm mỹ đầy biểu tượng.

– Trong giáo dục và tư duy sáng tạo: Gấp giấy rèn luyện: tư duy trừu tượng, tư duy biểu tượng, khả năng suy luận không gian, khả năng logic. Đây là một trong những kỹ năng mềm cần được đào tạo, đặc biệt là cho trẻ em.

Hiện nay, Diệp không chỉ giới thiệu biểu tượng của mẫu gấp giấy mà còn ứng dụng tính biểu tượng của mẫu gấp giấy trong nhiều lĩnh vực của ngành Công nghiệp Văn hoá với mong muốn tạo ra những sản phẩm mới đặc sắc, có giá trị gia tăng cao và thu hút nhiều người tham gia.

 

KTS. Nguyễn Thị Diệp

Xem các bài viết khác về lý luận Nghệ thuật Gấp giấy tại đây